«Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті» КЕАҚ жанындағы Сарыарқа археологиялық институты 2003 жылы Орталық Қазақстан археология бөлімінің базасында құрылған және қазіргі уақытта мамандандырылған археологиялық зерттеулер жүргізудің тиімділігін арттыру мақсатында еңбек және материалдық ресурстарды шоғырландыратын университеттің ғылыми құрылымдық бөлімшесі болып табылады. Институт құрылымына археология және этнография мұражайы кіреді.

САИ директоры: PhD докторы Кукушкин Алексей Игоревич, h-index Scopus-5; Scopus Author ID-57192093415; ORCID: 0000-0002-6262-464X

Байланыс:+7 (7212) 35-61-47, e-mail: sai@ksu.kz

Мақсаты:

- жаңа археологиялық ескерткіштерді анықтау және ғылыми ізденістер жүргізу;

- археологиялық мәдениеттер мен ескерткіштерді кешенді зерттеу негізінде археология саласындағы іргелі және қолданбалы зерттеулерді жүзеге асыру;

- жойылу қаупі төнген археологиялық ескерткіштерді анықтау мақсатында археологиялық сараптама жүргізу;

- институт қызметінің бағыттары бойынша халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асыру.

Ғылыми бағыттар:

- Қола және ерте темір дәуіріндегі Қазақстан халқының тарихының дерегі ретінде қыш ыдыстарды дайындау технологиясы (т.ғ.к., В. Г. Ломан);

- Сарыарқа қола дәуірі халқының әлеуметтік құрылымын қайта құру және жерлеу рәсімі (т.ғ.к., И.А. Кукушкин);

- Орта ғасырлардағы Сарыарқа көшпелі халқының мәдениеті: жерлеу және салттық кешендердің материалдары бойынша (PhD А.И. Кукушкин, г.ғ.м. Е.А. Дмитриев);

- Орталық Қазақстан аумағында Алтын Орда уақытын зерттеу (Э.Р. Усманова);

- Қазақтың ұсақ шоқыларының жартастағы бейнелері (т.ғ.к., М.В. Беделбаев).

Ғылыми байланыстар:

• ҚР БҒМ А. Х. Марғұлан атындағы  Археология институты (Алматы қ.);
• РҒА археология институты (Мәскеу қ., РФ);
•  Эхиме университеті (Мацуяма қ., Жапония);
• Орталық тау-кен мұражайы (Бохум қ., Германия);
• Неміс археологиялық институты (Берлин қ., Германия);
•  Эксетер университеті (Эксетер қ., Ұлыбритания);
• Питтсбург университеті (Питтсбург қ., АҚШ);
• Алтай мемлекеттік университеті (Барнаул қ., РФ);
• Макс Планк қоғамының эволюциялық антропология институты (Лейпциг, Германия);
• Солтүстік-Батыс университетінің зоотехника және технология және орман шаруашылығы факультеті (Ян лин, Шэньси провинциясы, ҚХР);
• Ядролық физика институты (Алматы қ.);
• Тарихи-мәдени мұраны сақтау орталығы (Қарағанды қ.);
• Қарағанды облыстық тарихи-өлкетану мұражайы (Қарағанды қ.).

Институт қызметкерлері:

№	Т.А.Ә., лауазымы	Ғылыми дәрежесі	h-индекс (Scopus дерекқоры)	ORCID ID
Сарыарқа археологиялық институты
1	Кукушкин А.И., директордың м. а.	доктор PhD	4	0000-0002-6262-464X
2	Ломан В.Г., аға ғылыми қызметкер	тарих ғылымдарының кандидаты	7	0000-0001-6951-0509
3	Дмитриев Е.А., ғылыми қызметкер	гуманитарлық ғылымдар магистрі	5	0000-0002-1440-7675
Археология және этнография мұражайы
4	Бедельбаева М.В., мұражай меңгерушісі	тарих ғылымдарының кандидаты	1	0000-0005-1723-4931
5	Кукушкин И.А., жетекші ғылыми қызметкер	тарих ғылымдарының кандидаты	6	0000-0002-4798-8496
6	Усманова Э.Р., аға инженер	-	13	0000-0003-1625-5086

Негізгі басылымдар:

Scopus дерекқоры:

• Morten E. Allentoft, … Emma R. Usmanova et all. Population genomics of postglacial Western Eurasia // Nature (2023), (Q1, CiteScore: 83,3);
• Кукушкин И.А. Этнокультурные процессы на территории Центрального Казахстана в эпоху поздней бронзы // Stratum plus. – №2 (2023), (Q1, CiteScore: 0,5);
• Finn A. Schreiber, Olga N. Korochkova, Igor K. Novikov & Emma R. Usmanova (2023): Radiocarbon Dating of Late Bronze Age Burials from the Great Urals (Steppe Trans Urals and Northern Kazakhstan) and Bayesian Modeling // Journal of Field Archaeology, (Q1, CiteScore: 4,0);
• Кукушкин А.И., Дмитриев Е.А., Макен А.Б., Шохатаев О.С.  Белагаш – новый памятник кыпчакского времени в Центральном Казахстане// Oriental Studies. – №4 (2023), (Q1, CiteScore: 0,4);
• Блинов И.А., Ломан В.Г. Исследование золотого декора украшений из могильников Сатан, Копа, Бозинген, Нуркен, Ташик, Акимбек (Центральный Казахстан) методом РФА // Краткие сообщения Института археологии. – 2023 (271), (Q1, CiteScore: 0,4);
• Fomin V.N., Usmanova E.R., Gyul E.F., Kelesbek N.K., Turovets M.A., ZemskiyO.I., . . . Aldabergenova S.K. Method for Qualitative and Quantitative Analysis of Ancient Lead Enamel Using Laser Inducted Breakdown Spectroscopy // Bulletin of the University of Karaganda-Chemistry. – №4 (2022). (Q1, CiteScore: 0,7);
• Panyushkina I.P., Usmanova E.R., Uskenbay K.Z., ...Akhatov G.A.Chronology of the Golden Horde in Kazakhstan: 14c dating of Jochi Khan Mausoleum // Radiocarbon, 2022, 64(2). (Q1, CiteScore: 15,3);
• Librado P., Usmanova E.R., Loman, V., Kukushkin I.A. et all. The origins and spread of domestic horses from the Western Eurasian steppes // Nature. Vol. 598. – 2021, (Q1, CiteScore: 83,3);
• Ananyevskaya, E., Akhatov, G., Loman, V., ...Yarygin, S., Motuzaite Matuzeviciute, G. The effect of animal herding practices on the diversity of human stable isotope values in North Central Asia // Journal of Archaeological Science: Reports, 2020, (Q1, CiteScore: 2,8);
• Degtyareva, A.D., Kuzminykh, S.V., Loman, V.G., ...Kukushkin, A.I., Dmitriev, E.A. Metal vessels of the Bronze Age in Kazakhstan // Journal of Archaeological Science: Reports, 2019, (Q1, CiteScore: 2,8);
• Muhlemann, B., Jones, T.C., de Barros Damgaard, P., ... Usmanova E.R., Loman, V. G., Kukushkin I.A. Erratum to: Ancient hepatitis B viruses from the Bronze Age to the Medieval period // Nature, 2018, 562(7726), (Q1, CiteScore: 83,3);
• de Barros Damgaard, P., Martiniano, R., Kamm, J., ...Durbin, R., Usmanova E.R., Loman, V. G., Kukushkin I.A. Kukushkin, A.I., Dmitriev, E.A. The first horse herders and the impact of early Bronze Age steppe expansions into Asia // Science, 2018, 360(6396), (Q1, CiteScore: 57,8);
• De Barros Damgaard, P., Marchi, N., Rasmussen, S., ... Usmanova E.R., Loman, V. G., Kukushkin I.A. 137 ancient human genomes from across the Eurasian steppes // Nature, 2018, 557(7705), (Q1, CiteScore: 83,3);

 

Монографиялар:

• Воякин Д.А., Усманова Э.Р.  Горно-металлургический комплекс Бозшаколь. – Алматы, 2023. – 282 с.;
• Кукушкин И.А., Кукушкин А.И., Дмиртиев Е.А. Фотоальбом «Талдинский историко-археологический парк». – Караганды, 2022. – 144 с.;
• Ломан В.Г., Бейсенов А.З., Евдокимов В.В., Тулеуов Т.С., Кукушкин А.И., Мәкен Ә.Б. Археологическая карта Каркаралинского района. – Караганды, 2021. – 277 c.
• Варфоломеев В.В., Кукушкин И.А., Кукушкин А.И., Мәкен Ә.Б., Дмитриев Е.А., Әлкей Е.А., Шохатаев О.С. Археологическая карта Шетского района. – Караганды, 2018. – 185 с.
• Кукушкин А.И., Дмитриев Е.А., Жармаганбетов Т.К., Шохатаев О.С., Жусупов Д.С. Қарағанды облысы Ақтоғай ауданының археологиялық картасы. – Қарағанды, 2017. –  159 б.
• Варфоломеев В.В., Ломан В.Г., Евдокимов В.В. Кент – город бронзового века в центре казахских степей. – Астана, 2017. – 338 б.
• Бедельбаева М.В., Новоженов В.А., Новоженова Н.В. Изобразительные памятники Казахского мелкосопочника. – Караганда, 2015. – 252 с.

Іске асырылатын жобалар:

1. ҚР ҰӘМ 2021-2023 жж. AP09259147 "Орта ғасырлардағы Сарыарқа көшпелі халқының мәдениеті (жерлеу және салттық кешендердің материалдары бойынша)" жобасы (жетекшісі А.И. Кукушкин);

Жоба Орта ғасырлардағы Сарыарқа халқының мәдениетін жерлеу және салттық ескерткіштерді археологиялық зерттеу арқылы мақсатты, кешенді зерттеуге бағытталған. Бұрын жинақталған материалдар Қазақстанның ортағасырлық тарихындағы пікірталас мәселелерін шешу үшін осы дереккөздер тобының маңыздылығын бағалауға мүмкіндік береді, бірақ зерттелетін мәселелер туралы үстірт түсінік береді. Мәлімделген жобаны іске асыру көне түркі, қыпшақ және Алтын Орда келбетінің жаңа материалдарын жинақтауды және археологиялық дереккөздерге пәнаралық зерттеулер жүргізуді көздейді.

2. ҚР ҰӘМ 2021-2023 жж. АР09260879 "Сарыарқа қола дәуірі қоғамының әлеуметтік саралану маркерлерін жерлеу рәсімі бойынша зерттеу" жобасы (жетекшісі И.А. Кукушкин);

Бұл жоба Сарыарқаның қола дәуіріндегі жерлеу рәсімі бойынша қоғамның әлеуметтік рейтингі мен ұйымдық құрылымының маркерлерін анықтауға байланысты проблеманы шешуге бағытталған. Орталық Қазақстан аумағында қола дәуіріне жататын жерлеу ескерткіштерінің ең жоғары шоғырлануы тіркелді, олардың бір бөлігі әртүрлі дәрежеде зерттелді. Алайда, жерлеу практикасы қола дәуіріндегі негізгі этномәдени құрылымдардың әлеуметтік құрылымы, ішкі ұйымдастырылуы мен саяси көзқарасының айтарлықтай айырмашылығын көрсетеді.

3. ҚР ҰӘМ 2022-2024 жж. "Сарыарқа аумағында қола дәуірінен ерте темір дәуіріне көшу: мәдени кешеннің ерекшелігін анықтау" жобасы (жетекшісі В.Г. Ломан);

Өтпелі кешендердің қалыптасуы біздің эрамызға дейінгі II-I мыңжылдықтар тоғысындағы Қазақстанның дала аймағындағы табиғи-климаттық жағдайдың өзгеруімен, шаруашылық қызметтің жаңа бағыттарын іздеумен және дамытумен, шаруашылықты қайта құрумен және темірді игерудің басталуымен байланысты. Донгал типіндегі материалдардан соңғы қола мен ерте темір дәуіріндегі мәдениеттер арасындағы айқын генетикалық байланыс байқалады. Бұл байланысты іздеу және негіздеу міндеті археология үшін ең маңыздыларының бірі болып табылады.

4. ҚР ҰӘМ 2023-2025 жж. АР19679947 "Ежелгі Бетпақдаланың мәдени-тарихи ландшафттарын қайта құру" жобасы (жетекшісі М.В. Беделбаева).

Жоба Бетпақдаланың аз зерттелген жерлерінің мәдени-тарихи ландшафттарын зерттеуге бағытталған. Бетпақдаланың ерекше төмен рельефті үстірті-Балқаш көлінің батыс жағалауынан Сарысудың төменгі ағысына дейін созылып жатқан, оңтүстігінде Шу өзенінің орта және төменгі ағысының аңғарымен, ал солтүстігінде Қазақтың ұсақ шоқыларының биік және бөлшектенген массивтерімен шектелген шөлді кеңістік. Жартылай шөлді аумақ пен құрғақ климат жағдайында табиғатты дәстүрлі пайдалану қиынға соқты, алайда бұл аймақ ежелгі дәуірден бастап халықтың тіршілік әрекетінің шаруашылық цикліне енгізілді, Бұған орталық және Оңтүстік Қазақстанды байланыстыратын керуен трассалары тікелей дәлел бола алады. Ғылыми экспедициялар барысында адамның өмір сүруге бейімделмеген аумақтарды игеруін растайтын археологиялық орындар табылды. Алайда, археологиялық зерттеулер жүргізуде айтарлықтай аумақтық сәйкессіздіктер байқалады. Солтүстік Бетпақдаланың бір бөлігі археологиялық экспедициялармен жақсы зерттелген, сонымен бірге Қаражалдан Приозерск аумағы бүгінгі күні "ақ дақ" түрін білдіреді: археологиялық картада оннан аспайтын ескерткіш көрсетілген, ал Орталық Қазақстанның материалдық мәдениетінің жылжымайтын ескерткіштерінің картасына тек үш объект (XVII-XVIII ғасырлардағы қыстақтар) салынған.